Pomoc finansowa i opieka nad rodzicem w podeszłym wieku - obowiązek alimentacyjny dzieci

Zakres świadczeń alimentacyjnych dzieci wobec rodziców

Odpowiedź na Pana pytanie jest moim zdaniem twierdząca. Wynika to z dyspozycji przepisu art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.):

„Art. 135. § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.”

Świadczenia alimentacyjne obejmują one środki utrzymania i środki wychowania w formie pieniężnej lub w naturze.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego wobec rodzica seniora

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego. Artykuł 135 K.r.o. precyzuje przesłanki obowiązku alimentacyjnego. Są to usprawiedliwione potrzeby po stronie uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości po stronie zobowiązanego.

Usprawiedliwione potrzeby – jest to termin niedookreślony, czyli wyrażenie nieostre – niezdefiniowane ustawowo. Jest ono analizowane każdorazowo stosownie do indywidualnie zaistniałej sytuacji. Przy jej ocenie należy uwzględnić jednak realne możliwości zaspokojenia przez uprawnionego jego własnych potrzeb tak materialnych, jak i niematerialnych na poziomie przeciętnej stopy życiowej obywateli danego społeczeństwa, a przy dużym zróżnicowaniu ekonomicznym poszczególnych rejonów kraju – na średnim poziomie życia mieszkańców danej społeczności lokalnej. Są to zatem nie tylko potrzeby niezbędne do zaspokojenia minimum egzystencji (podstawowe potrzeby bytowe, których niezaspokojenie zagraża życiu człowieka), lecz także potrzeby psychiczne i duchowe, w tym potrzeba zaspokajania własnych zainteresowań i uzdolnień człowieka adekwatnie do jego możliwości psychofizycznych i intelektualnych.

Zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego oznaczają one jego status materialny, realny do osiągnięcia przy dołożeniu przez zobowiązanego należytej staranności z wykorzystaniem posiadanej wiedzy i umiejętności oraz zasobów majątkowych.

Przedmiot obowiązku alimentacyjnego: renta pieniężna, świadczenie opieki

Wykonanie obowiązku alimentacyjnego może polegać na dostarczaniu środków utrzymania lub wychowania, tj. w postaci renty pieniężnej albo przez zaspokajanie potrzeb utrzymania w ramach wspólnego gospodarstwa domowego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje też inną postać wykonania obowiązku alimentacyjnego w postaci osobistych starań o utrzymanie lub wychowanie dziecka przez rodziców. Uwzględniając sytuację finansową i rodzinną niektórych osób zobowiązanych do alimentacji, jest pożądane, aby tę postać osobistych starań o utrzymanie uprawnionego odnieść do wszystkich osób niepełnosprawnych. Częste są bowiem sytuacje, gdy zobowiązany ma skromne dochody, natomiast może swoją pracą i osobistymi staraniami przyczyniać się do zapewniania należytych warunków bytowych osoby małoletniej (np. wnukowi) bądź osobie niepełnosprawnej (np. będącemu w podeszłym wieku małżonkowi, ojcu lub matce, dziadkom itd.). Inny współzobowiązany bądź zobowiązany w dalszej kolejności mający możliwości zarobkowo-majątkowe jest wtedy obowiązany do uzupełniających świadczeń pieniężnych. Ułatwia się więc wykonanie obowiązku alimentacyjnego stosownie do możliwości poszczególnych członków rodziny. Warto zaznaczyć, że osobiste starania o osobę uprawnioną są tak samo istotne i potrzebne jak środki pieniężne, zwłaszcza dla osoby niepełnosprawnej lub małoletniego dziecka (por. uzasadnienie do ZmKPC z 6.11.2008 r., obowiązującej od 13.06.2009 r.).*

Można jeszcze wspomnieć o innym przepisie, mianowicie art. 87 i 128 K.r.o.:

Obowiązek alimentacyjny krewnych w linii prostej oraz rodzeństwa

Art. 87 [Obowiązki rodziców i dzieci] Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się.

Art. 128 [Pojęcie; alimentacja krewnych] Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Obowiązki dziecka wobec rodziców. A. Sylwestrzak (por. Obowiązki dziecka, teza 3) uważa, że zasądzenie alimentów bez powoływania się na art. 87 K.r.o. jako dodatkową podstawę prawną jest dopuszczalne i prawidłowe. Nie wydaje się jednak możliwe stosowanie zasady odwrotnej, polegającej na możliwości takiego zasądzenia wyłącznie na podstawie art. 87 K.r.o. Prowadziłoby to do otwarcia możliwości obchodzenia przepisów o alimentach poprzez przyznawanie tych świadczeń, pomimo niespełnienia ściśle określonych ustawą przesłanek obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek wspierania, dzięki swojej ogólnej treści, dopełnia pozostałe normy K.r.o. dotyczące obowiązków wobec rodziców. Artykuł 87 K.r.o. znajduje konkretyzację w przepisach o obowiązku alimentacyjnym, w związku z tym może być powoływany obok tych przepisów, jako podstawa zasądzania alimentów. Nie może on jednak stanowić samodzielnej podstawy takiego orzeczenia, ponieważ stanowiłoby to obejście przepisów o alimentach (por. A. Sylwestrzak, Obowiązki dziecka, teza 9). Obowiązek przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny stanowi przejaw realizacji zasady równej stopy życiowej całej rodziny. Sposób zadośćuczynienia temu obowiązkowi może być przedmiotem umowy cywilnoprawnej, w szczególności umowy renty. Dotyczy to jednak dzieci pełnoletnich. Obowiązek pomocy we wspólnym gospodarstwie ma charakter bezinteresowny, a swoisty ekwiwalent mają stanowić okoliczności określone w przesłankach art. 91 § 2 K.r.o. W związku z tym dziecko nie może uzależniać świadczenia pomocy od określonych korzyści. Nie wyklucza to wcale wynagradzania dzieci za ich pracę w domu, gdyż stosowanie tego typu metod wychowawczych zależy od uznania rodziców (por. A. Sylwestrzak, Obowiązki dziecka, teza 10).**

Jak widać z powyższych komentarzy, świadczenia alimentacyjne mogą być nie tylko w pieniądzu, ale także w czynnościach pomocowych.

Zobowiązanie do określonej pomocy na rzecz rodzica w podeszłym wieku

Wspomniana przez Pana jedna z córek równie dobrze może być zobowiązana do określonej pomocy na rzecz rodzica. Ale nie jest także wykluczone jej świadczenie pieniężne, które może określić sąd. Obie przesłanki, czyli potrzeby uprawnionego i możliwości zobowiązanego, jak i stan faktyczny sytuacji rodzica, wykazuje się w toku postępowania sądowego o alimenty i w opiniowanym przypadku, w mojej ocenie, w stosunku do wszystkich dzieci, czyli zobowiązanych. Całość stanu faktycznego i dowody ocenia sąd.

* Komentarz do art. 135 Krio pod red. Gromek – wyd. 2020 - Legalis

** Komentarz do art. 87 Krio pod red. Gromek – wyd. 2020 - Legalis