Matka nie oddaje całych alimentów od ojca dziecku, co zrobić?

Obowiązek utrzymywania dzieci

W pierwszej kolejności wskazać należy, że podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi na zapytanie stanowi ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Zgodnie z art. 133 § 1 ustawy „rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania. Nałożony na rodziców obowiązek alimentacyjny w stosunku do własnego dziecka podlega regulacji specjalnej i uprzywilejowanej. Ta forma uprzywilejowania wyraża się między innymi w tym, że obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku”.

Usamodzielnienie się dzieci a alimenty

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem, zarówno co do wieku, jak i stopnia edukacji osiągniętej przez dziecko, a jedynie przesłanką nabycia zdolności do samodzielnego utrzymania się. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury oraz doktryny obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku. Zgodnie z ustaloną liną orzeczniczą rodzice powinni utrzymywać dziecko, dopóki uczy się zgodnie ze swoimi uzdolnieniami. Co do zasady przyjmuje się, że granicą jest ukończenie studiów wyższych, ponieważ uprawnienie do otrzymania środków utrzymania od rodziców po osiągnięciu pełnoletniości ma służyć zdobyciu odpowiedniego wykształcenia, a tym samym możliwości samodzielnego finansowego utrzymania się na odpowiednim poziomie. Nie ma jednak na celu umożliwienia pełnej realizacji rozwoju osobowości, a także zdobycia za wszelką cenę wybranego przez dziecko zawodu, w przypadkach, kiedy jego zdobycie jest nadmiernie rozciągnięte w czasie, względnie nie ma możliwości przewidzenia kiedy nastąpi koniec szkoleni.( vide: wyrok SN z 12.02.1998 r., sygn. akt I CKN 499/97).

Zgodnie z art. 133 § 3 rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Rodzice nie mają obowiązku świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które osiągnęło odpowiedni stopnień fizycznego i umysłowego rozwoju, potrzebny do usamodzielnienia się i uzyskania środków utrzymania z własnej pracy i z własnych zarobków.

Zdolność samodzielnego utrzymania się z reguły oznacza podjęcie przez dziecko odpowiedniej dla niego pracy zarobkowej i uzyskiwanie z niej dochodów. Rodzice nie mogą powoływać się – w celu uchylenia swojego obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka – na możliwość podjęcia przez niego jakiejkolwiek dostępnej na rynku pracy. Uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymania się powinno uwzględniać osobiste uwarunkowania dziecka, a w szczególności jego zdolności. Zgodnie z art. 96 rodzice mają obowiązek troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień. Realizacja tego obowiązku powinna przejawiać się również w umożliwieniu dziecku podjęcia i ukończenia studiów wyższych, jeżeli pozwalają na to zdolności dziecka, jego ambicje i wytrwałość

Przesłanki wyznaczające zakres świadczeń alimentacyjnych zostały określone w art. 135 § 1, który stanowi, że zakres tych świadczeń zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym zgodnie z art. 133 § 1 rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Przepis ten statuuje, wedle ugruntowanego w orzecznictwie poglądu, zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 5 stycznia 1956 r., sygn. akt III CR 919/55).

Zaspokajanie potrzeb dziecka przez rodziców

Określony w art. 133 § 1 obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb dziecka spoczywa w równym stopniu na obojgu rodzicach. Jak podniesiono wyżej, zakres obowiązku rodzica w zaspokajaniu potrzeb dziecka wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych. Przez usprawiedliwione potrzeby rozumieć należy nie tylko te podstawowe zapewniające minimum egzystencji, ale również i te, których zaspokojenie zapewni dziecku – odpowiedni do wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają natomiast zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody (por. uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., sygn. at III CZP 91/86 ).

Przekazywanie alimentów na konto matki dziecka

Biorąc powyższe pod uwagę, należy przejść do odpowiedzi na Pani zapytania.

Do momentu osiągnięcia przez Panią pełnoletności Pani ojciec powinien przekazywać alimenty na rachunek bankowy Pani mamy. Natomiast od momentu osiągnięcia pełnoletności alimenty powinny trafić na Pani rachunek bankowy. Co do kwestii ewentualnego zwrotu kwot wszystko zależy od tego, czy była Pani zobowiązana do pokrywania jakiś kosztów mieszkania, kiedy zamieszkiwała Pani ze swoją Mamą, czy też kupowała sobie Pani własne, oddzielne jedzenie, oddzielne proszki do prania, oddzielne środki czystości, czy też w tym zakresie korzystała Pani z pomocy mamy. Druga kwestia to ta, z czego wynikało przekazywanie niepełnych alimentów na Pani konto przez mamę. Czy było to wynikiem zatrzymania pewnej kwoty w związku ze wspólnym zamieszkiwaniem oraz gospodarowaniem, czy było wynikiem czegoś innego. Żądanie zwrotu alimentów za ten okres, kiedy była Pani pełnoletnia, byłoby uzasadnione w całości, gdyby Pani mama zatrzymywała dla siebie przyznane na Pani rzecz alimenty, a Pani mieszkała i utrzymywała się poza domem swojej mamy. Wówczas pozbawiona zostałaby Pani możliwości utrzymania się. Nie można zapominać również o terminie przedawnienia roszczenia, który wynosiłby 3 lata liczone na koniec roku kalendarzowego. Zatem aktualnie w 2023 r. mogłaby pozwać Pani o zwrot alimentów za okres od 1 stycznia 2020 r. do 31 grudnia 2023 r.

Co do zasady dzieci mają prawo żyć na równej stopie życiowej razem z ich rodzicami. Jeżeli aktualnie nie ma Pani możliwości samodzielnego utrzymania się, a jest już Pani osobą pełnoletnią, to może Pani pozwać swoich rodziców z tytułu podwyższenia alimentów (jeżeli nadal się one należą). Wówczas koszt prawa jazdy wskazuje Pani jako swoją usprawiedliwioną potrzebę np. związaną z przyszłą pracą, z lepszym startem na rynku pracy, z koniecznością dojazdów na studia, do pracy.

Dochodzenie swoich praw a nękanie

W przypadku uznania przez Pani mamę, że popełnia Pani przestępstwo, to może ona zgłosić zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przez Panią przestępstwa. Wówczas w najgorszym wypadku mogłaby zostać Pani wezwana do złożenia wyjaśnień (w charakterze świadka, a nie podejrzanej). Należałoby stawić się na wezwanie, a następnie złożyć wyjaśnienia, że podejmowane przez Panią działania nie mają charakteru uporczywego nękania, a jedynie Pani celem jest uregulowanie kwestii finansowych. Jeżeli chodzi o znamiona tego przestępstwa, to zgodnie z art. 190a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny „kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Jeżeli chodzi o znamiona tego czynu zabronionego, to zachowanie sprawcy przestępstwa stypizowanego w art. 190a § 1 polegać ma na nękaniu innej osoby lub osoby jej najbliższej. Językowo rzecz ujmując, „nękać” znaczy tyle, co „ustawicznie dręczyć, niepokoić kogoś” (L. Drabik, E. Sobol, Słownik…, s. 283).

Pośród zachowań stanowiących realizację tego znamienia wymienia m.in. się wykonywanie telefonów, wysyłanie SMS-ów, e-maili, nachodzenie, zaczepianie, nagabywanie, wysyłanie niechcianych prezentów, śledzenie (zob. np. A. Zoll [w:] Kodeks karny..., t. 2, cz. 1, red. W. Wróbel, A. Zoll, 2017, art. 190a, nt 7.). Zachowania te, aby realizować znamię nękania, muszą być realizowane wielokrotnie, przy czym mogą być zarówno jednorodne, jak i różnorodne. Ustawa nie wymaga przy tym, aby czynność wykonawcza zawierała element agresji (postanowienie SN z 12.12.2013 r., sygn. akt III KK 417/13). W mojej ocenie skierowanie przez Panią żądania na piśmie nie może być zakwalifikowane jako uporczywe nękanie.

Negocjacje z matką

W ramach tzw. negocjacji ugodowych można proponować różne rozwiązania. Natomiast jeżeli rodzice są po rozwodzie, to Pani mama nie ma żadnego prawa do majątku po zmarłym ojcu, zatem nie może decydować w sprawach dotyczących tego majątku. Do dziedziczenia w przypadku braku testamentu ojcu dojdzie Pani, Pani siostra, inne dzieci ojca oraz nowa żona (jeżeli taką posiadał w chwili śmierci). Zatem jeżeli Pani mama zgodziłaby się na takie rozwiązanie, to wówczas warto byłoby spisać trójstronną ugodę pomiędzy Panią, mamą, a Pani siostrą. Natomiast szans na powodzenie takiego powództwa przed sądem niestety nie widzę (chyba że byłoby to w ramach postępowania pojednawczego, mediacyjnego).