Kiedy można żądać alimentów od dziadków?

Wiek dziecka a obowiązek alimentacyjny

W pierwszej kolejności należy przedstawić ogólne przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, a potem przejść do odpowiedzi na zadane przez Panią pytania. Uprzejmie wskazuję, że podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi jest ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r., poz. 2809), w skrócie K.r.io.

Wskazać należy, że co do zasady nie istnieje granica wieku, do której należy płacić alimenty. Zgodnie z przepisem takim punktem zwrotnym jest osiągnięcie przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się – orzecznictwo przyjmuje za punkt graniczny wiek, w którym dziecko zakończyło edukację.

Zgodnie z art. 133 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy „rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania”. Nałożony na rodziców obowiązek alimentacyjny w stosunku do własnego dziecka podlega regulacji specjalnej i uprzywilejowanej. Ta forma uprzywilejowania wyraża się między innymi w tym, że obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku.

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem, zarówno co do wieku, jak i stopnia edukacji osiągniętej przez dziecko, a jedynie przesłanką nabycia zdolności do samodzielnego utrzymania się. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury oraz doktryny obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku. Zgodnie z ustaloną liną orzeczniczą rodzice powinni utrzymywać dziecko, dopóki uczy się zgodnie ze swoimi uzdolnieniami. Co do zasady przyjmuje się, że granicą jest ukończenie studiów wyższych, ponieważ uprawnienie do otrzymania środków utrzymania od rodziców po osiągnięciu pełnoletniości ma służyć zdobyciu odpowiedniego wykształcenia, a tym samym możliwości samodzielnego finansowego utrzymania się na odpowiednim poziomie. Nie ma jednak na celu umożliwienia pełnej realizacji rozwoju osobowości, a także zdobycia za wszelką cenę wybranego przez dziecko zawodu, w przypadkach, kiedy jego zdobycie jest nadmiernie rozciągnięte w czasie, względnie nie ma możliwości przewidzenia, kiedy nastąpi koniec szkolenia (vide: wyrok SN z 12.02.1998 r., sygn. akt I CKN 499/97).

Uchylenie obowiązku alimentacyjnego

W kontekście Pani zapytania istotny jest również przepis art.133 § 3 K.r.io. „Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się”. Rodzice nie mają obowiązku świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które osiągnęło odpowiedni stopień fizycznego i umysłowego rozwoju, potrzebny do usamodzielnienia się i uzyskania środków utrzymania z własnej pracy i z własnych zarobków.

Zdolność samodzielnego utrzymania się z reguły oznacza podjęcie przez dziecko odpowiedniej dla niego pracy zarobkowej i uzyskiwanie z niej dochodów. Rodzice nie mogą powoływać się – w celu uchylenia swojego obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka – na możliwość podjęcia przez niego jakiejkolwiek dostępnej na rynku pracy. Uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymania się powinno uwzględniać osobiste uwarunkowania dziecka, a w szczególności jego zdolności. Zgodnie z art. 96 K.r.io. rodzice mają obowiązek troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień. Realizacja tego obowiązku powinna przejawiać się również w umożliwieniu dziecku podjęcia i ukończenia studiów wyższych, jeżeli pozwalają na to zdolności dziecka, jego ambicje i wytrwałość.

Wskazała Pani również, że wnuk ma swoją rodzinę. Jeżeli wnuk ma małżonkę, to wówczas to małżonka jest obowiązana do realizacji obowiązków alimentacyjnych wobec męża. Zgodnie bowiem z art. 27 K.r.io. „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”. Zatem małżonek wnuka jest obowiązany do zaspokajania jego potrzeb, a dopiero gdy nie byłoby to możliwe, to wnuk mógłby wystąpić o realizację obowiązku alimentacyjnego w pierwszej kolejności do rodziców (nie tylko ojca, ale i matki).

Alimenty od dziadków

Odpowiadając na Pani pytanie, wskazać należy, że brak jest podstaw do uznania, że wnuk potrzebuje aktualnie, aby jego rodzice (ewentualnie dziadkowie) go alimentowali. Wskazała Pani, że pracuje oraz ma własną rodzinę. Zatem nie ma przesłanek do alimentacji.

Odnosząc się natomiast do kwestii odpowiedzialności dziadków, to wskazać należy, że dziadkowie mogą być zobowiązani do płacenia alimentów na wnuka w sytuacjach, gdy oboje rodzice nie żyją, rodzic zobowiązany do płacenia alimentów jest ciężko chory lub nie jest w stanie sprostać swojemu obowiązkowi oraz, gdy uzyskanie alimentów od zobowiązanego rodzica jest niemożliwe lub utrudnione, np. gdy rodzic celowo unika płacenia alimentów. Natomiast powództwo przeciwko dziadkom powinno być wytoczone wówczas, gdy faktycznie istniały przesłanki do alimentacji (brak dochodów wnuka, brak pracy zarobkowej), a alimenty od ojca nie były ściągalne. Aktualnie zatem brak jest podstaw do tego, aby wnuk pozywał dziadków. Dlatego też nie należy przejmować się takim straszeniem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 499/97