Alimenty na rzecz małżonka - kiedy się należą?

Istota obowiązku alimentacyjnego względem małżonka

Obowiązek dostarczania środków utrzymania na rzecz byłego małżonka wiąże się nierozerwalnie z obowiązkiem małżonków przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, który jest uregulowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, oraz stanowi niejako jego kontynuację po rozwiązaniu małżeństwa. Małżonkowie w trakcie trwania związku małżeńskiego są bowiem obowiązani przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny według swoich sił i możliwości zarobkowych i majątkowych. Spełnienie tego obowiązku może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci, jak również na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami wynika z istniejącego wcześniej stosunku małżeństwa. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że skoro małżeństwo jest związkiem dwojga osób obejmującym całość ich życia, to cel i społeczne znaczenie związku małżeńskiego wymagają, aby niektóre z konsekwencji zawarcia związku małżeńskiego trwały także po rozwiązaniu małżeństwa. Do tych konsekwencji należy, między innymi, obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami.

Tryb postępowania – wniosek o alimenty na małżonka

Alimentów na rzecz małżonka można dochodzić zarówno w postępowaniu rozwodowym, jak i w postępowaniu o orzeczenie separacji. Dochodzenie alimentów następuje poprzez złożenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka albo w piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi. Najczęściej do złożenia wniosku o zasądzenie alimentów dochodzi już z pozwie.

Kiedy można wnosić o zasądzenie alimentów?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustanawia określone przesłanki, które muszą być spełnione, aby małżonek mógł ubiegać się o alimenty od drugiego małżonka. Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, w której sąd w postępowaniu uzna, że oboje małżonkowie są winni rozkładu pożycia małżeńskiego (tzw. wina podzielona). Analogiczna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy żadnemu z małżonków nie zostanie przypisana wina w rozkładzie pożycia. Dotyczy to przypadków, gdy sąd na zgodny wniosek stron postępowania odstąpi od orzeczenia o winie.

W powyższych wypadkach małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a więc sąd odstąpił od orzekania o winie albo uznał, że wina ma charakter podzielony, może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania w takim zakresie, który odpowiada jego usprawiedliwionym potrzebom, a zarazem możliwościom zarobkowym i majątkowym małżonka zobowiązanego.

Należy zwrócić uwagę, że pojęcie pozostawania w niedostatku oznacza nie tylko brak jakichkolwiek środków utrzymania, ale także sytuację, gdy środki utrzymania, które małżonek posiada, nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. Jednocześnie sąd zwraca uwagę, czy małżonek wnioskujący o przyznanie alimentów na jego rzecz, który znajduje się w niedostatku, wykorzystał wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb życiowych.

Kolejnym przypadkiem, który warunkuje możliwość złożenia wniosku o zasądzenie alimentów od drugiego małżonka, jest stwierdzenie, że został on uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. W takiej sytuacji, gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd może orzec, że małżonek winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Ten obowiązek alimentacyjny – dotyczący sytuacji, gdy jeden z małżonków zostaje uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego – ma charakter wyrównawczy. Oznacza to, że małżonek, który wnosi o zasądzenie alimentów na jego rzecz, nie musi znajdować się w niedostatku, a jedynie rozwód pociąga za sobą pogorszenie jego sytuacji materialnej. W orzecznictwie wskazuje się, że małżonek niewinny nie musi udowadniać, że doszło do pogorszenia jego sytuacji, gdyż to sąd powinien w postępowaniu porównać sytuację, w jakiej małżonek znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało dalej.

Możliwości zarobkowe i majątkowe małżonka

Orzeczenie obowiązku alimentacyjnego względem małżonka zależy nie tylko od spełnienia przesłanek, o których mowa powyżej. Sąd musi także wziąć pod uwagę możliwości zarobkowe i majątkowe małżonka zobowiązanego do płacenia alimentów. Oznacza to, że możliwa jest sytuacja, gdy rozpoznanie możliwości zarobkowych i majątkowych uniemożliwi sądowi uwzględnienie powództwa. Dotyczy to nawet tych sytuacji, w których małżonek znajduje się w niedostatku.

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec byłego małżonka

Obowiązek alimentacyjny między małżonkami jest ograniczony i wygasa w razie zawarcia przez małżonka, który otrzymuje alimenty, nowego małżeństwa. Jeżeli zobowiązanym do płacenia alimentów jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek alimentacyjny wygasa także z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Termin ten może zostać przedłużony przez sąd, na żądanie, w razie zaistnienia wyjątkowych okoliczności.

Bez znaczenia dla dalszego trwania obowiązku alimentacyjnego jest z kolei zawarcie małżeństwa przez małżonka, który został zobowiązany do płacenia alimentów, chociaż może to mieć wpływ na jego możliwości zarobkowe i majątkowe. Dotyczy to w szczególności sytuacji, jeśli z nowego związku małżeńskiego zrodziłoby się wspólne dziecko.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93